Van ili Doğu Anadolu Bölgesi’nde 42º 40’ ve 44º 30’ doğu boylamlarıyla 37º 43’ ve 39º 26’ kuzey enlemleri arasında yer alır. İl toprakları 19.069 km² lik yüzölçümü ile ülke alanının % 2,5’ini kaplar. İl coğrafi bakımdan kuzeyden Ağrı, batıdan Van Gölü ve Bitlis, güneyde Siirt ve Hakkâri, doğuda ise İran Devleti ile çevrilidir. Yüz ölçümü bakımından çok büyük olan kentte birçok dağ yer alıyor. Birçok kişi Van’da hangi dağların olduğunu merak ediyor.
Van’ın yüz ölçümünün %53,4’ü dağlardan, %32,9’ü platolardan ve %13,7’si ovalardan oluşmaktadır. Van havzasında yükseltiler 1.650–2.600 metre arasında değişmektedir. Van Gölü’nün güneyinde Kavuşşahap Dağları, doğusunda Erek Dağı sıradağlar biçiminde devam eder. İran sınırında başlayarak göle doğru eğimle yayılan sıradağlar içerisinde Pir Raşit, İsa Bey, Erk, Sudis, Başet, İspiriz, Hirabit ve Kars Dağları’nın yükseltileri yer alır. Van Gölü’nün güney ve doğusundaki değişik dağlar çeşitli jeolojik devirlerde şiddetli kıvrılma ve büklümlere maruz kalarak eski katmanların yeryüzüne çıkmasına neden olmuştur.
Van’ın kuzey kesiminde, dorukları ile sınırları dışında kalan Aladağ (3255 metre) ve Tendürek Dağı (3542 metre) bulunmaktadır. Tendürek Dağı’nın doğusundan güneye, İran sınırına doğru uzanan dağlar yer alır. Bu dağların yükseltisi 2600 metre civarındadır. Daha güneydoğuda ise 2900 metreye ulaşır. Buradaki başlıca yükseltiler; Dumanlıdağ, Elegen Dağları, Kırklar Dağı, Tavur Dağı ve Kotur Tepesi’dir.
Bendimahi havzası ve Karasu havzasının kuzeyinde 2850 metre yükseltili Alikelle Dağı, Abaza düzüne doğru iner. Bu yöredeki dağların en yükseği Pirreşit Dağı’dır (3200 metre). Daha sonra sırasıyla Manda dağı (3020 metre), İsabey Dağı (3000 metre) yükselir. Bu dağ düzenli bir sırt halinde güneybatı yönünde, Karasu Vadisi ile Van Gölü arasında Şoli Dağı (2900 metre) ile devam eder.
Van’da yükselti güneydoğuya gittikçe artar ve düzgün sıra dağlar görülür. En önemlileri; Ahlat Dağı (2810 metre) ve Korahal Dağı’dır (2700 metre).
Tendürek Dağı’nın uzantısı olan sınır dağları Gündizin Dağı (3100 metre), Koçalan Dağı, Bilecik dağı, Melek Dağı’dır.
Kesiş Gölü’nün bazı kesimlerinde başlayan yükseltiler arasında ise Şuşanıs Dağı (2750 metre), Narkut Dağı (2800 metre), İspiriz Dağı (3688 metre) yer alır.
İl topraklarının güney kesimini ise Güneydoğu Toroslara bağlı Kavuşahap Dağları sınırlandırır. Gökdağ (3604 metre), Müküs Dağı (3414 metre) Arnos Dağı (3547 metre), Artos Dağı (3537 metre) en önemli yükseltilerdir.
VAN’DA YER ALAN BÜYÜK DAĞLAR
Van’da birçok büyük dağ yer alıyor. Bu dağların bazıları filmlere konu olurken bazıları da Türkiye’nin en yüksek zirveleri arasında yer alıyor. Van’da en çok tanınan dağ ise Yılmaz Güney’ın Vizontele filmine konu olan Artos Dağı’dır.
Van’da yer alan büyük dağlar ve özellikleri şunlardır:
ARTOS DAĞI
Artos Dağı Gevaş’ın güneyinde Bitlis Dağları’nın doğu ucunda yer alır. Van Gölü’nün güney kıyısından kısa bir mesafede 3537 metreye kadar yükselir. Çevresindeki diğer dağlardan izole konumdaki Artos Dağı, bir çadırı andıran görünümü nedeniyle Çadır Dağı olarak da adlandırılır. Genellikle sarp ve dik yamaçlar içeren dağın yalnızca doğu yamaçları dereceli olarak alçalır. Buna karşılık, kuzey yamaçları dimdik Van Gölü kıyılarına alçalırken güney ve batı yamaçlarında Çatak Çayı tarafından kesilmiş sarp geçitler bulunur. Bu keskin yapısının ve sert iklim koşullarının etkisiyle Artos Dağı ince bir toprak tabakasıyla kaplıdır ve yamaçlarında bol miktarda taş ve çakıl bulunur. Dağ, “Vizontele” filmiyle ülke çapında tanınmıştır.
Akdamar Adası’nın tam karşısında oluşu sayesinde harika manzaraların fotoğrafları çekilebilir. Van Gölü yakın bir konumda olduğu için dağın kuzey ve güney yönlerine hâkim olan iklimler birbirinden farklı. Sert ve soğuk rüzgarlardan bulunduğu havzayı koruyan dağ, rüzgâr enerjisi üretimi için de elverişli.
Kükürt yataklarına ev sahipliği yapan dağ, aynı zamanda birçok farklı hayvan türünün de yaşaması için uygun topraklara sahip. Geçmişte yaşanan fazla avlanma yüzünden hayvan varlığı büyük ölçüde azalmış olsa da ayı, tavşan, keklik ve kurt gibi türler hala Artos Dağı’nda yaşıyor. Bu hayvanların yanında 200 çeşit kelebek de bu dağda bulunuyor. Farklı kelebek türlerinin yaşaması dağı dünyanın en önemli yerlerinden biri konumuna getiriyor ve her yıl dağcılarla birlikte botanikçiler ve doğa tutkunları da dağa akın ediyor.
Artos Dağı’nın tüm özelliklerinin üstüne bir de 1800 metrelik irtifası eklenince kayak sporu için de uygun hale geliyor.
KAVUŞŞAHAP DAĞLARI
Kavuşşahap Dağları, diğer adıyla İhtiyarşahap Dağları, Toros Dağları'nın bir uzantısıdır ve Van Gölü'nün güneyinde, Bitlis ve Van illerinin sınırlarında yer alan bir sıradağdır. En yüksek noktası 3650 metre yüksekliğindeki Artos Zirvesi’dir.
Güneydoğu Toroslar'ın bir parçası olan bu dağlar, Van Gölü'nün yüzeyinden 2000 metre daha yüksektedir. Kavuşşahap Dağları çevresinde, Karasal Doğu Anadolu ve Karasal Akdeniz yağış rejimleri hakimdir. Van çevresi genellikle düşük sıcaklıklı ve kurak-yarı nemli iken, Bitlis çevresi daha ılıman sıcaklıklara ve nemli bir karaktere sahiptir. Yağış miktarı Bitlis'ten (1206 mm/yıl) Van'a (388 mm/yıl) doğru hızla azalmaktadır. Bahçesaray ile Çatak ilçeleri arasında bulunan Arnos Dağı veya diğer adıyla Kepçe Dağı, 3547 metre yüksekliğindedir ve Siirt ile Bitlis illerini birbirinden ayırır. Dağın çevresinde mor renkli muskovitli mika şistleri bulunmaktadır.
EREK DAĞI
Erek Dağı, Van ilinin merkezinde bulunan ve 3204 metre yüksekliğiyle Van ilinin ikinci en yüksek zirvesidir. Van ili dağın eteğine kurulduğundan, ulaşımı kolaydır. Dağın zirvesinde sadece temmuz, ağustos ve eylül aylarında kar bulunmaz.
MEYDAN DAĞI
Meydan Dağı, Van-Ağrı il sınırları içinde, Van Gölü'nün kuzeyinde ve Erciş'in 7 kilometre kuzeybatısında yer alan bir volkanik dağdır. En yüksek noktası Gürgür Dağı zirvesi olup 2778 metre yüksekliğindedir. Meydan Dağı'nın kalderasının tabanı ise 2320 metre yüksekliğindedir. Kalderanın içinde biriktirilen çevre sularıyla bir kaldera gölü oluşmuştur. Bu gölden çıkan sular ise Meydan Deresi'ni oluşturur.
SÜPHAN DAĞI
Süphan Dağı, 4058 metre yüksekliğiyle Türkiye'nin üçüncü en yüksek dağıdır ve Van Gölü'nün kuzeyinde bulunur. Adilcevaz ilçesine bağlıdır ve yakınında Patnos, Malazgirt ve Ahlat ilçeleri de yer alır. Van sınırlarında olmamasına rağmen Van'ın birçok noktasından görülen dağ, kent için önemlidir.
Eski bir volkan olan Süphan Dağı'nın en son M.Ö. 8.000'lerde aktif olduğu düşünülüyor. Zirvesinde, dağcıları büyüleyen güzel bir krater gölü bulunur ve Van Gölü manzarası etkileyicidir.
Buzullarla kaplı zirveye tırmanmak için en iyi zaman Haziran sonundan Eylül ortasına kadar olan dönemdir. Tırmananlar, zirveden güneşin doğuşunu ve batışını izlemenin harika olduğunu belirtiyor, bu yüzden zirvede gecelemeyi düşünebilirsiniz. Tırmanış izni için Adilcevaz İlçe Jandarma Karakolu'na başvurmalı ve profesyonel bir grupla tırmanmanızı öneririz.
TENDÜREK DAĞI
Van’ın Çaldıran ilçesi sınırlarında konumlanan Tendürek Dağı, Büyük Tendürek ve Küçük Tendürek adlı ikiz zirvelerden oluşuyor. Koni görünümüne sahip olan zirveler, fazla sayıda krateri bulunduran volkanik özelliklere sahiptir. Büyük Tendürek 3533 metre, Küçük Tendürek ise 3291 metre yükseltiye sahiptir.
Bazı kaynaklara göre, Tendürek Dağı’nda en son 1855 yılında bir volkanik püskürme gerçekleşmiş. Küçük Tendürek’in zirve noktasında 400 metre çaplı bir krater gölü bulunuyor. Gölün kenarlarındaki çukurlardan 50 derece sıcaklıkta buharlar çıkmaya devam ediyor. Sıcak su buharlarının çıkışı, dağın volkanik faaliyetlerinin henüz sonlanmadığının göstergesi olarak tahmin ediliyor. Bu nedenle de Tendürek Dağı aktif volkan sınıfında kabul ediliyor.