Hayvanların ağız içinde, tırnak aralarında ve memelerinde su toplayan yaralar (veziküller) oluşturarak, ciddi ağrı, ateş, iştahsızlık ve süt veriminde düşüş gibi sorunlara yol açar. Halk arasında dabak hastalığı olarak da bilinen şap, hayvan refahı kadar tarım ve gıda sektörünü de tehdit eder.
Virüsün bulaşma hızı oldukça yüksektir ve enfekte hayvanların ürünleri, salgıları veya bulaşmış ekipmanlarla kolayca yayılabilir. Hatta bazı durumlarda, rüzgar yoluyla kilometrelerce uzağa taşınabildiği de gözlemlenmiştir. Bu nedenle, şap hastalığı, sadece yerel değil uluslararası düzeyde de büyük bir risk faktörüdür.
ŞAP HASTALIĞINA NEDEN OLAN VİRÜS
Şap hastalığı, Picornaviridae ailesine ait olan Aphthovirus adlı RNA virüsü tarafından oluşturulur. Bu virüsün bilinen 7 ana serotipi vardır: O, A, C, SAT1, SAT2, SAT3 ve Asia1. Her serotipin kendi içinde çok sayıda alt tipi bulunduğundan, tek bir serotipe karşı geliştirilen bağışıklık diğer serotiplere karşı koruma sağlamaz. Bu durum, aşılamada dikkatli ve güncel yaklaşımlar gerektirir.
HAYVANLARDA ŞAP HASTALIĞININ BELİRTİLERİ
Hastalık genellikle hayvanlarda aniden yükselen ateşle başlar. Kuluçka süresi ortalama 2 ila 7 gün arasında değişir. Sonrasında ise aşağıdaki belirtiler gözlenir:
1. AĞIZ BÖLGESİNDEKİ LEZYONLAR
Dil, damak, dudak içi ve yanaklarda içi sıvı dolu kesecikler oluşur.
Bu veziküller kısa sürede patlayarak acı veren açık yaralara dönüşür.
Yoğun salya akışı ve iştahsızlık görülür.
2. AYAK LEZYONLARI
Tırnak arasında ve toynak etrafında yaralar oluşur.
Hayvan topallamaya başlar, hatta tırnak düşmeleri yaşanabilir.
Ağrı nedeniyle uzun süre yatma eğiliminde olabilir.
3. MEME LEZYONLARI
Özellikle süt veren hayvanlarda meme başlarında yaralar meydana gelir.
Bu durum ikincil enfeksiyonlara, mastitise ve süt üretiminde ciddi azalmaya yol açar.
4. GENEL BELİRTİLER
Halsizlik, titreme, tüylerde kabarma ve kilo kaybı sık görülür.
Genç hayvanlarda kalp kası iltihabı (miyokardit) nedeniyle ani ölümler olabilir.
Sığır gibi büyükbaş hayvanlarda belirtiler genellikle çok belirginken, koyun ve keçiler hastalığı daha hafif geçirebilir veya belirtiler fark edilmeyebilir. Bu durum, hastalığın fark edilmeden yayılmasına neden olabilir.
ŞAP HASTALIĞI NASIL YAYILIR?
Virüs, hem doğrudan hayvanlar arası temasla hem de dolaylı yollardan çok kolay bulaşabilir. Başlıca bulaşma yolları şunlardır:
Enfekte hayvanların ağız, burun akıntıları ve dışkıları
Kirli ekipmanlar, araçlar, giysiler veya ayakkabılar
İşlenmemiş et ve süt ürünleri
Rüzgar gibi çevresel faktörler
ŞAP HASTALIĞI İNSANA BULAŞIR MI?
Şap hastalığı teknik olarak zoonotik bir hastalık olmasına rağmen, insanlara bulaşması son derece nadirdir. İnsanlarda görülen vakalar genellikle:
Enfekte hayvanlarla yakın temas
Pastörize edilmemiş süt veya çiğ et tüketimi ile sınırlıdır.
İnsandaki belirtiler çoğunlukla hafif seyreder:
Ateş, halsizlik, boğaz ağrısı
Nadiren ağız, el veya ayaklarda kabarcıklar
Bu semptomlar genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden iyileşir. İnsanlar arasında bulaşma neredeyse hiç görülmemektedir. Ancak yine de özellikle hayvanlarla çalışan veterinerler, çiftçiler ve mezbaha çalışanları gibi risk gruplarının hijyen ve koruyucu önlemlere dikkat etmesi önerilir.
ŞAP HASTALIĞINDAN KORUNMA VE KONTROL YOLLARI
1. AŞILAMA
Şap hastalığına karşı en etkili korunma yöntemi, düzenli ve yaygın aşılama programlarıdır.
Aşılar, virüsün farklı serotiplerine karşı özel olarak geliştirilmiştir.
Aşılama, sürü bağışıklığını güçlendirerek salgınların önlenmesinde büyük rol oynar.
2. BİYOGÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Çiftliklere giriş-çıkışların kontrolü
Ekipmanların ve taşıma araçlarının düzenli dezenfeksiyonu
Yeni hayvanların karantina sürecinden geçirilmesi
3. ERKEN TEŞHİS VE KARANTİNA
Hastalığın ilk belirtileri görüldüğünde veteriner bildirimi ve test yapılması
Enfekte hayvanların hızla izole edilmesi
Salgın bölgelerinde hayvan hareketlerinin kısıtlanması