Her gün on binlerce kişinin gelip geçtiği ve tüm Vanlıların Maraş Caddesi dediği Kazım Karabekir Caddesine verilen “Maraş” adı nereden geliyor?
Yıllardır Van kent yaşamının tanıkları olan caddeler aynı zamanda şehrin kimliği ve hafızalarıdır. Mahalle, cadde ve sokakların köklü isimleri ile anlamlı hikayeleri ise şehrin tarihine ışık tutuyor.
Van’ın mevcut şehir merkezi sayılan ve çarşı merkezinden geçen en eski caddelerinden kazım Karabekir Caddesi'ne verilen "Maraş" adının nereden geldiği, kim tarafından ve ne zaman verildiği merak ediliyor.
ESKİ VAN’DAN YENİ VAN’A GEÇİŞ…
Van, Birinci Dünya Savaşı’nda (1915-1918) Rus ve Ermeni çetelerinin işgal ve katliamlarına maruz kalarak yakılıp, yıkılmıştı. Harabe şehre dönen Van'da 30 bine yakın Vanlı ise hayatını kaybetti. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde yer alan 25 Mart 1937 tarih ve 3587 sayılı yazıda; 70 bin nüfuslu Van şehrinin Birinci Dünya Savaşı sırasında göç ve katliamlar sonrası 7 bine kadar düştüğü belirtilir. Katliamlar, 2 Nisan 1918'de kentin kurtuluş gününde sona ermiştir.
Cumhuriyet'in ilanı ile birlikte yeniden Vilayet alan Van şehrinin kuruluş çalışmaları 1930-40'lardan sonra yavaş yavaş başlar. Ancak Nafia Vekâleti (Bayındırlık Bakanlığı) Yapı İşleri Umum Müdürlüğünce yeni şehrin yerinin tespiti için gönderilen heyetin, Van Kalesi önünde bulunan eski Van şehrinin mevcut durumunun; iktisadi, idari açıdan, şehirlerarası yollardan uzak, alanın bataklık olması, bataklığın ıslahı için de zamana ve kaynağa ihtiyaç olacağı, ayrıca sağlık bakımdan da sakınca taşıdığı gerekçesiyle şehrin taşınması kararlaştırılmıştı. Yeni Van şehrinin kurulacağı bölge için farklı yerlerdeki incelemeler sonucunda Van Gölü'ne yakın uzaklıkta bulunan (bugünkü Edremit Kocaeli Van Dostluk Parkı karşısındaki) Elmalık bölgesi kararlaştırıldı. Ancak yeni Van şehrinin Elmalık'ta kurulması beklenirken, yeni şehir tarım arazisi, üzüm bağları, bahçeleri iki katlı cumbalı Van evlerinin bulunduğu "Bağlar Mevkii" olarak adlandırılan bugünkü çarşı merkezinin olduğu bölgede kurulmaya başlandı.
Sıhke Caddesi'nin ardından önce Cumhuriyet Caddesi açılır. Caddenin etrafına kerpiçten dükkânlar, 1940'lı yıllardan itibaren de Valilik, Tekel, Gümrük Müdürlüğü, Belediye, Halkevi, Vali Konağı gibi resmi kurum binaları, halk tarafından otel, iş yeri inşa edilir. 1930'larda açılan ve sonradan Beşyol ismini alacak bölgeden İskele'ye uzanan 7 Km uzunluğundaki kıvrımsız düz cadde de şehrin yerleşiminde etkili olmuştu. Yeni şehir merkezinden bakıldığında Van Gölü'nün görülebildiği dünyanın en uzun caddesine öğrencilerin, kamu görevlilerinin ortak çabalarıyla kavak ağaçları dikilir, kehriz suyunun aktığı kanallar yapılır. Yıllar geçtikçe şehrin nüfusunun artmasıyla birlikte iş yerlerinin, evlerin, binaların sayısı artış gösterir.
İŞTE MARAŞ CADDESİNİN HİKAYESİ…
Van, 2 Nisan Kurtuluş Günü’nün ardından yeniden ayağa kalkmaya çalışırken 1923'den 1960'a kadar ortalama 2-3 yılda bir farklı isimler Van Valiliği görevinde bulunur. Kentte iz bırakan valilerden biri de 1959-1960 yılları arasında görev yapan İbrahim Sadi Öztürk'tür. Van Belediye Başkanı Şükrü Kösereisoğlu’nun şehrin planlı gelişmesi, gelecekte ihtiyaçları karşılama düşüncesiyle İskele Caddesine paralel, belediye binasının (Cumhuriyet Caddesi) bulunduğu yerden Van Kalesi'ne kadar ikinci bir caddenin açılmasına karar vermesiyle kentin geleceği şekillenir. Yeni bir caddenin açılmasından memnuniyet duyan dönemin valisi İbrahim Sadi Öztürk, bu caddeye isim teklifinde bulunur. Belediyeye teklif yazısı yazan Öztürk: "Van ve Maraş şehirleri kahramanlıkta adeta kader ortaklığı yapmışlardır. Caddeye, Maraş Caddesi isminin verilmesi asil ve civanmert bir hareket olacaktır. Şehirden tarihi Van kalesine doğru açılmasına karar verdiğiniz büyük geniş cadde, belediye olarak göstereceğiniz mühim ve başarılı faaliyet olacaktır. Çalışkan belediyemize muvaffakiyetler dilerken ortaya konan eserlere diğer şehirlerimizin isimlerini vermek ve böylece vatanın aziz köşelerini birbirine manen bağlamak fikrini tasvip edeceğinizden emin bulunuyorum…"
MARAŞ CADDESİ DOĞUYOR
Vali Öztürk’ün isim teklifini görüşen Van Belediye Meclisi hazırlıklarını yaparak, yol açma çalışmalarına başlayacağı caddeye "Maraş" adının verilmesini kararlaştırır. 3 kilometre uzunluğundaki cadde, 1960 yılında "Maraş" ismini alır.
KAZIM KARABEKİR CADDESİ İSMİ NEDEN VERİLDİ
Van’da günümüzün en işlek caddelerinin başında gelen Maraş Caddesinin adı 1970'li yıllarda değiştirilir. Caddeye Van’da 1915'ten önce görev yapan adını taşıyan mahalle olan Emin Paşa'nın oğlu, Doğu Cephesinde önemli işler yapan Kazım Karabekir Paşa'nın adı verilir. Ancak yarım asır geçmesine rağmen halk arasında yaygın olarak Maraş ismi kullanılmaya devam ediyor. Resmi kayıtlarda, yazışmalarda caddenin adı Kazım Karabekir olarak yer alsa da Maraş Caddesi, Vanlıların hafızasından silinmiyor.
YA O YOLLAR DA OLMASAYDI
Yarım asır önce kısıtlı imkanlarla açılan bu yolların günümüze gelindiğinde alternatifsiz bırakılması Van’da yaşanan trafik sorununun ana sebebi olarak görünüyor. Yıllar önce geleceği gören bürokrasinin açtığı yollara ek herhangi bir şeyler yapmayan mevcut belediye başkanları, vali, karayolları müdürleri kenti bu 4 caddeye (İskele, Sıhke, Cumhuriyet ve Maraş) sıkıştırmış durumda.
Van’da görev yapan bürokrasinin geleceği şekillendiren adımlarının günümüzde de Vali, belediye başkanları ve diğer kurum amirlerine örnek olması dileğiyle…