VAN OLAY | VAN – Türkiye’nin en yüksek deprem riskli bölgelerinden biri olan Van’da, “olası büyük deprem” senaryoları hâlâ gündemde.
Peki, 2011’deki yıkıcı depremlerden sonra geçen yıllarda Van gerçekten hazır mı? Yapılanlar, eksikler ve çözüm bekleyen sorunlar nelerdir?
2011 VAN DEPREMLERİ: BÜYÜK YIKIMIN RAKAMLARI
23 Ekim 2011’de 7.2 büyüklüğündeki ilk deprem, 9 Kasım’da ise 5.6 büyüklüğündeki ikinci deprem Van’ı ve Erciş’i büyük bir yıkıma uğrattı.
AFAD ve resmi raporlara göre: 644 kişi yaşamını yitirdi, 4 binden fazla bina tamamen yıkıldı, 28 binden fazla bina ağır hasar gördü, 4 bini aşkın kişi yaralandı.
Depremlerin ardından Van’da binlerce aile evsiz kaldı. Bu felaket, şehirdeki yapı stokunun deprem gerçeğine ne kadar hazırlıksız olduğunu acı bir şekilde ortaya koydu.
1. TOKİ VE KALICI KONUTLAR: SAYILARLA VAN’IN YENİ YÜZÜ
Depremlerden sonra devlet, TOKİ iş birliğiyle Edremit, İpekyolu, Tuşba ilçeleri ve Erciş’te 17.489 kalıcı konut ile köylerde 8.500 bireysel konut olmak üzere toplamda 26 bin konut inşa etti. 2020 itibarıyla bu sayı 27 bin konuta ulaştı ve hak sahiplerine teslim edildi.
TOKİ konutları bugün “güvenli liman” olarak görülüyor. Depremde evleri yıkılan binlerce vatandaş bu konutlara yerleşti ve yapıların dayanıklılığına dair genel memnuniyet var.
2. YAPI DENETİMLERİ VE GÜVENLİK: NE DURUMDAYIZ?
Mimarlar Odası ve Jeoloji Mühendisleri Odası raporları, Van’daki yapı stokunun hâlâ ciddi riskler barındırdığını ortaya koyuyor.
Öne çıkan sorunlar:
· Yumuşak katlar, düz donatı kullanımı ve planda çıkıntılar, binaların depremde daha hızlı yıkılmasına sebep olabilecek risk faktörleri.
· Zemin etütleri resmi olarak zorunlu olsa da, uygulamada her binanın standartlara uyup uymadığı belirsiz.
· Denetimlerin bir kısmı kağıt üzerinde kalıyor; uygulamada yaptırım gücü sınırlı.
· Uzmanlara göre, denetim sisteminin bağımsız ve yaptırım gücü olan bir yapıya kavuşturulması şart.
3. BİLİNÇLENME VE TOPLUMSAL HAZIRLIK: FARKINDALIK HÂLÂ SINIRLI
Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle Vali-Başmüfettiş olarak Ankara’ya atanan Van’ın eski valisi Mehmet Emin Bilmez, görevdeyken şu uyarıyı yapmıştı: “Deprem öldürmez; mevzuata uygun yapılmayan yapılar öldürür.” Bu tespit, Van’da hâlâ geçerli.
Sivil toplum kuruluşları, odalar ve yerel yönetimler deprem farkındalığını artırmak için çalışmalar yapıyor. Ancak mahalle ve okul bazında tatbikatlar, deprem çantası hazırlığı ve afet bilinci eğitimleri yaygın değil.
Mimarlar Odası raporları, fay hatlarının ve zemin özelliklerinin şehir planlamasında yeterince dikkate alınmadığını gösteriyor. Bu durum, bilinçlenmenin yalnızca bireysel değil, kurumsal düzeyde de eksik olduğunu ortaya koyuyor.
4. EKSİKLER VE RİSK ALANLARI
Van’ın olası bir depreme karşı hazırlık sürecinde öne çıkan eksiklikler:
Eski yapı stoku: 2011 öncesinde inşa edilen birçok bina riskli durumda.
Ruhsatsız ve denetimsiz yapılar hâlâ mevcut.
Zemin etütlerinin derinliği bazı bölgelerde yetersiz.
Denetim sonrası yaptırım gücü zayıf; yapı denetim şirketlerinin bağımsızlığı tam sağlanmış değil.
5. YAPILAN İYİ İŞLER: İYİLEŞEN ALTYAPI VE SOSYAL DONATILAR
TOKİ konutlarının yanında okul, cami, park ve sağlık tesisleri gibi sosyal donatılar da inşa edildi. Deprem sonrası barınma ihtiyacı için çadır ve konteyner kentler hızla kuruldu. AFAD ve devlet kurumlarının afet sonrası koordinasyonu önceki yıllara göre önemli ölçüde geliştirildi.
6. OLASI BİR DEPREME HAZIR MIYIZ?
2011’den bu yana Van’da büyük ilerlemeler kaydedildi. Özellikle TOKİ projeleri ve yeni kamu binaları, halkın bir kısmı için güven duygusu oluşturdu.
Ancak hâlâ ciddi riskler var:
· Riskli binaların tamamen yıkılıp yeniden yapılması gerekiyor.
· Zemin etütleri titizlikle uygulanmalı ve şehir planına entegre edilmeli.
· Halkın afet bilincini canlı tutmak için sürekli eğitim ve tatbikatlar yapılmalı.
· Denetim mekanizması yalnızca belge üzerinden değil, sahada etkin denetim ve yaptırımlar ile güçlendirilmeli.
FARKINDALIK: BİR DAHA AYNI ACILAR YAŞANMAMALI
2011 depremlerinde yüzlerce insanın hayatını kaybetmesi, binlerce ailenin evsiz kalması hâlâ hafızalarda tazeliğini koruyor.
Uzmanlara göre en büyük önlem, toplumun her kesiminde “deprem ciddiyetinin farkındalığını artırmak”. Bu farkındalık sağlanmadığı sürece, yapılan en güçlü binalar bile tek başına yeterli olmayacak.
Van, geçmiş felaketin ardından yaralarını büyük ölçüde sardı. Ama bir sonraki depremde yıkıcı sonuçların önüne geçmek için, denetim, bilinç ve riskli yapı dönüşümünün eş zamanlı olarak hızlandırılması gerekiyor.