VAN OLAY - Van’ın kadim toprakları, yalnızca otlu peynir ve kahvaltı sofraların yeri değil, aynı zamanda insanlığın mühendislik tarihini yeniden yazan gerçeklerin de en sahibidir. Bugün “Şamran Kanalı” olarak bilinen, fakat bilimsel kaynaklarda asıl adıyla “Minua Kanalı” diye geçen bu su yolu; Urartu Krallığı’nın dördüncü kralı Minua tarafından M.Ö. 815-785 yılları arasında inşa ettirildi. Gürpınar’ın Havasor ovasından doğan kanal, 53 kilometrelik bir güzergâh boyunca Van Ovası’na yaşam ve bereket taşır.
Tarihin En Büyük Tanıklarından Biri: Minua Kanalı
Ancak çoğu kişinin bilmediği şey, Minua Kanalı’nın yalnızca bir su yolu değil, planlı bir uygarlığın mühendislik vizyonunun eseri oluşudur. Kanaldaki taş işçiliği, eğim hesaplamaları ve topografik uyum; modern mühendislikte bile hayranlık uyandıracak düzeydedir. Nitekim arkeologlar, bu yapının dünyada kesintisiz akan en eski insan yapımı su yolu olarak kabul edildiğini belirtiyor.
Urartuların Suyla Kurduğu Medeniyet
Urartular, suyu sadece bir ihtiyaç olarak değil, medeniyetin damarları olarak görmüştür. Başkent Tuşpa’nın (bugünkü Van Kalesi) zirvesinden bakıldığında, su kanalları, bentler ve göletlerle örülmüş bir yaşam ağı görülürdü. Minua Kanalı da bu ağın ana omurgasıydı. Başet Dağı eteklerinden çıkarılan kaynak suları, Engil Çayı üzerinden kanal yatağına aktarılıyor, oradan da Van Ovası boyunca ilerliyordu.
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Dr. Sebahattin Erdoğan, yaptığı çalışmalarda kanalın birçok noktasında “Minua” adının kazılı olduğunu belirtiyor. Bu bulgu, halk arasında kullanılan “Şamran” adının sonradan efsanelerle şekillendiğini, kanalın gerçek adının ise tarihsel belgelerle sabit “Minua” olduğunu ortaya koyuyor.
Betonla Kaplanan Tarih
2800 yıllık bu miras ne yazık ki bugün kendi kaderine terk edilmiş durumda. 1960’larda DSİ’nin yaptığı 'modern su kanalı', Minua Kanalı’nın doğal güzergâhının büyük bir kısmını betonla kaplamış. Bugün Van Edremit sınırlarına giren kesimlerde kanal, yerleşim baskısı ve atık sular nedeniyle neredeyse görünmez hâle gelmiş durumda.
Uzmanlara göre, kanal çevresinde 13’ten fazla modern yerleşim bulunuyor ve bu durum yapıyı ciddi biçimde tehdit ediyor. Yine de DSİ’nin son dönemlerde başlattığı bazı koruma projeleriyle, kanalın özgün halinin korunması hedefleniyor. Ayrıca Edremit Belediyesi öncülüğünde, Minua Kanalı’nın UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınması için girişimler sürüyor.
Urartu Mirası: Zamanla Yarışan Bir Anıt
Van halkı için Minua Kanalı, yalnızca bir arkeolojik kalıntı değil; geçmişin bugüne bıraktığı canlı bir mirastır. Van halkı hâlâ tarımda bu sudan faydalanıyor. Bu da, 28 yüzyıldır akmaya devam eden suyun, bir medeniyetin inşa ettiği sistemle yaşam bulduğunu gösteriyor.
Arkeologların deyimiyle, “Urartular taşla değil, akılla inşa etti.” Bugün dünyanın hiçbir yerinde bu kadar uzun süre kesintisiz işleyen bir su yolu bulunmuyor. Van’ın dağları, rüzgârı ve suyu bir araya geldiğinde, Minua’nın sesi hâlâ duyuluyor: “Ben, dağları delen, ovaya can veren suyum.”
Aha Bax Bu Şemran'ın İnadına !
Aha, hele bax bu Şemran'ın suyuna... İki bin sekkiz yüz ildir axır da axır, inadına da axır ha! Bizim Vanlının sebrine benzer bu su, ezimle gider yolunda. Amma velakin biz durub baxmaxla kifayetlenmeyex... Daşına, suyuna, torpağına sahib çıxax ki, çocuxlarımız sabah “aha, bu Urartuların suyu hele de axır” desin. Yoxsa Şemran Kanalı da, bizim o meşhur Van seher yemeyi kimi “vaxtile var idi” deya danışılar. Qoy dünya görsün, Vanlı tarixine nasil sahib çıxır, suyun sesini bele itirmez!
