Yüzölçümü 3.713 km² olan bu göl, doğu Anadolu’nun yüksek rakımlı platosunda, 1.646 metre yükseklikte yer alır. Gölün ortalama derinliği 171 metre olup, en derin noktası ise 451 metreyi aşmaktadır. Bu özelliğiyle Van Gölü, Türkiye’nin en derin gölleri arasında yer almaktadır.
Van Gölü’nün oluşumu, yaklaşık 200 bin yıl önce Nemrut Dağı’ndan çıkan lavların, Van ile Muş çukurları arasındaki akarsu bağlantısını kesmesiyle gerçekleşmiştir. Bu doğal olay sonucunda göl suyu birikmiş ve bugünkü Van Gölü meydana gelmiştir.
Göl, tektonik bir çöküntü alanında yer almakta olup çevresinde birçok sönmüş volkan (örneğin Süphan Dağı ve Nemrut Dağı) bulunmaktadır. Bu jeolojik yapı, gölün derinliğini ve büyüklüğünü belirleyen önemli bir etkendir.
Van Gölü'nün suları, yüksek oranda tuzlu (%1.9 tuzluluk oranı) ve sodalı olup, pH değeri yaklaşık 9.8’dir. Bu alkali yapı, gölün donmamasını sağlayan faktörlerden biridir. Kış aylarında bile göl yüzeyi donmaz, bu da bölgedeki iklim koşulları göz önüne alındığında dikkat çekici bir özelliktir.
Derin yapısı, gölün su hacminin büyük olmasına neden olurken, su seviyesinde dönemsel değişiklikler de gözlemlenmektedir. Bu değişiklikler büyük oranda iklim koşullarına bağlıdır.
Van Gölü'nün derinliği, sadece fiziksel bir özellik olmanın ötesinde, gölün ekosistemi, oluşumu ve korunması açısından da büyük önem taşımaktadır.
