VAN OLAY – Van, yüksek rakımlı yaylaları, zengin ve bozulmamış florasıyla (papatyadan kekikle, çiçek çeşitliliğine kadar) arıcılık açısından Türkiye’nin değerli bölgelerinden biri. İl genelinde hem modern kovanlarda hem de geleneksel karakovan ve kaya (ağaç/taş içi) balı üretimi yaygın. Bu yöntemler, Van balını aroma ve besin değeri açısından farklı kılıyor.
VAN’DA YILLIK ÜRETİM: RAKAMLAR VE PAY
Tarım Bakanlığı ve Van İl Tarım verileri verilereine göre Van’da yaklaşık 950 arıcı ve 165.000 kovan üzerinden yılda 2.100–2.200 ton bal üretiliyor; bu, ülke üretiminin %2–2,5’i civarında bir paya denk geliyor.
VAN BALININ TÜRLERİ VE KALİTESİ
Karakovan balı: Çatak, Bahçesaray gibi ilçelerde geleneksel yöntemlerle üretilir; petek doğal ortamda oluşturulur, katkısız ve “yüksek besin değeri” (prolin değeri yüksek) vurgulanır. Bu bal türü hem iç piyasada hem de ihracat talebi olan pazarlarda rağbet görüyor.
Kaya/balı (kayalık içi yuva balı): Dağlık alanlarda arıların kayaların oyuklarına yaptığı doğal peteklerden elde edilir; hasadı meşakkatli olup üretim az fakat kalite yüksek sayılıyor. Arıcılar kilometrelerce yürüyerek ve kimi zaman dağcılık teknikleriyle bu peteklere ulaşıyor.
Prolin ve saflık: Van İl Tarım yetkilileri ve yerel analizler, yayla balının prolin değeri ve saflık kriterlerinde öne çıktığını -oğrafi işaret çalışmalarının da bu kaliteye dayandırıldığını- belirtiyor.
VAN’IN HANGİ BÖLGELERİ BAL İÇİN UYGUN?
Öne çıkan ilçeler: Çatak, Bahçesaray, Başkale, Erciş, Gevaş, Muradiye, Gürpınar, Özalp, Saray… Özellikle Çatak ve Bahçesaray; yüksek rakım, kapalı havza yapısı ve yayla florası nedeniyle karakovan ve kaya balı üretiminde ön planda.
ARILAR BAL İÇİN NASIL “UĞRAŞ” VERİYOR, ÜRETİM ZORLUKLARI NELER?
Van’daki arıcılar, doğal kovanları kontrol etmek, dağlık bölgelerdeki kayalık yuvalara erişmek, petekleri dumanla sakinleştirip toplamak için ciddi fiziksel çaba harcıyor; bazen ip, testere ve dağcılık benzeri yöntemler kullanılıyor. Bu nedenle kaya/karakovan balı daha emek yoğundur ve fiyatı/katma değeri yüksek oluyor.
Zorluklar: iklim değişikliği ve 2023–2024’te görülen kuraklık/olumsuz hava koşulları, çiçek nektarı miktarını düşürebiliyor; parazitler, ilaç/kimyasal kirlilik riskleri ve pazar-organizasyonu da sıkıntı yaratıyor. TEPGE raporları kuraklığın üretimi etkilediğini vurguluyor.
EKONOMİ VE MARKA DEĞERİ | VAN BALI NEDEN ÖNEMLİ?
Katma değer: Karakovan ve kaya balı, doğal ve katkısız oluşu nedeniyle kilogram bazında yüksek fiyatlandırılabiliyor; Van’daki üretim, yerel ekonomiye ve aile gelirine önemli katkı sağlıyor.
İhracat ve talep: Özellikle Orta Doğu pazarlarında (Arap ülkeleri vb.) Van karakovanına talep bildiriliyor; üreticiler ihracat ve paketleme fırsatlarını değerlendiriyor.
Markalaşma adımları: Van İl Tarım Müdürlüğü ve yerel aktörler “Van Balı” için coğrafi işaret/markalaşma sürecini hızlandırıyor; tescil, kalite kontrol laboratuvar sonuçlarıyla birlikte Van balının tanınırlığını artırabilir.
ARICILAR YEREL YAYLALARI VE İLÇELERİ “TERBİYE” EDİYOR MU?
Tarım destekleri, kırsal kalkınma projeleri ve arıcı eğitimleriyle Van’da altyapı güçlendiriliyor; arıcılar aktif olarak yayla alanlarının korunmasına ve sürdürülebilir kullanımına katkı sağlıyor. Aynı zamanda geleneksel karakovan üretimi yapan köy toplulukları, yayla ekosistemine bağlı olarak üretimi sürdürüyor.
NE KADAR “KAYIP” VAR — ÜRETİM DÜŞÜŞÜ, RİSKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Kayıp/azalma: Türkiye genelinde 2023–2024 döneminde üretimde dalgalanma ve azalma gözlendi; Van’da ise desteklerle üretime artış hedefleniyor ama iklim unsurları risk oluşturuyor.
Çözüm yolları: Coğrafi işaret ve kalite belgesi, promosyon, modern ambalajlama, pazarlama kanallarının güçlendirilmesi, arıcılara teknik/ekonomik destek, bal ormanı uygulamaları ve iklim-adaptasyon çalışmaları.
Vanlı bal üreticileri, “İlkbahar yağışları iyi olursa verim yükselir; Van balı prolin değeriyle öne çıkıyor.” ifadelerini kullanıyor ve “Karakovan hasadı meşakkatli ama fiyatı ve kalite açısından değerli.” Yorumunda bulunuyorlar.
VAN BALI MEŞHUR MUDUR?
Evet. Van balı, özellikle karakovan ve kaya balı ürünleriyle yöresel ölçekte “meşhur” sayılır; kalite ve benzersiz tat profili (yayla florası, prolin değerleri) nedeniyle ilgi çekiyor. Ancak ulusal ölçekte daha geniş tanınırlık ve sürdürülebilir üretim için coğrafi işaret tescili, kalite kontrol, pazarlama ve iklim risklerine karşı önlemler gerekiyor.
