Güney Kafkasya'nın stratejik haritasını yeniden çizecek olan Zengezur Koridoru, artık sadece bir ulaşım projesi değil, küresel güçlerin nüfuz mücadelesi verdiği jeopolitik bir satranç tahtası. 8 Ağustos 2025'te Beyaz Saray'da imzalanan anlaşmayla birlikte, bu koridorun kaderi ve bölgenin jeopolitik denklemleri kökten değişti.
Azerbaycan'ı, Nahçıvan üzerinden Türkiye'ye bağlayacak bu 43 kilometrelik güzergâh, şimdi "Trump Uluslararası Barış ve Refah Yolu" adıyla ABD kontrolünde hayata geçiriliyor.
KORİDORUN ANATOMİSİ: NEDİR VE NEDEN BU KADAR KRİTİK?
Zengezur Koridoru, temelde Azerbaycan'ın ana topraklarını, eksklav bölgesi olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ne ve oradan da Türkiye'ye bağlamayı amaçlayan bir kara ve demiryolu projesi. Ermenistan'ın güneyindeki Syunik bölgesinden (Azerbaycan'ın tarihsel adlandırmasıyla Zengezur) geçecek olan koridor, coğrafi olarak daha fazlasını ifade ediyor. Bu hat, Çin'den Avrupa'ya uzanan "Orta Koridor"un (Trans-Hazar Uluslararası Ulaşım Rotası) en kritik halkalarından biri konumunda. Dünya Bankası verilerine göre, koridorun 2027'ye kadar yıllık 50-100 milyar dolarlık ticaret hacmi yaratma ve Avrupa-Asya transit sürelerini 12-15 gün kısaltma potansiyeli bulunuyor.
Koridorun önemi sadece ekonomik boyutla sınırlı değil. 2020'deki İkinci Karabağ Savaşı sonrası imzalanan ateşkes anlaşmasının 9. maddesi, bu bağlantının tesis edilmesini öngörüyordu. Ancak Anadolu Ajansı'nın aktardığına göre, tarafların bu maddeyi yorumlayışı farklılık gösteriyordu: Azerbaycan bunu "Zengezur Koridoru"nun kabulü olarak görürken, Ermenistan metnin kendi egemenlik haklarına halel getirmediğini savunuyordu.
AKTÖRLER VE STRATEJİLER: HERKESİN KORİDORDA BİR PİYONU VAR
Türkiye: "Jeoekonomik Fırsat" ve Türk Dünyası Köprüsü
Türkiye için Zengezur Koridoru, stratejik derinliğin ötesinde bir jeoekonomi projesi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 21 Temmuz 2025'te yaptığı açıklamada vurguladığı gibi, "Zengezur Koridoru sadece Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye'ye değil bölgedeki diğer ülkelere de fayda sağlayacak". Türkiye, bu koridorla Orta Asya'ya kesintisiz kara bağlantısı kurmayı, doğu illerinde ekonomik canlanma yaratmayı ve "Türk Dünyası entegrasyonu"nu somutlaştırmayı hedefliyor. Ulaştırma Bakanı Abdulkadir Uraloğlu'nun 22 Ağustos 2025'te temelini attığı Kars-Dilucu demiryolu hattı, bu stratejinin somut bir adımı olarak öne çıkıyor.
Azerbaycan: Tarihsel ve Ekonomik Bir Misyon
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev için Zengezur sadece bir ulaşım hattı değil, aynı zamanda tarihsel bir iddianın tezahürü. Aliyev, koridorun açılışıyla ilgili yaptığı bir konuşmada, "Bu şekilde Azerbaycan halkı 101 yıl önce bizden alınan Zengezur'a geri dönecek" ifadelerini kullanmıştı. Azerbaycan, 2020 zaferini tamamlayan bu hamleyle, hem Nahçıvan'ın ulaşım ablukasını kaldırmayı hem de Türk dünyası içindeki merkezi konumunu pekiştirmeyi amaçlıyor.
Ermenistan: Egemenlik Endişesi ile Ekonomik Realite Arasında Sıkışmak
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan için koridor, iç siyasette büyük risk barındıran ancak ekonomik zorunlulukları olan bir denge unsuru. Paşinyan, "Barış Kavşağı Projesi" adını verdiği alternatif bir girişimle, koridorun tek taraflı bir imtiyaz olmaktan çıkıp bölgesel bir işbirliği ağına dönüşmesini hedefledi. Ancak Ermenistan Kamu Radyosu'na yaptığı açıklamada, "Barış hakkında insanlar elbette hayal kurmuşlardır; ancak diğer yandan barış kelimesini kullananlar sıklıkla yargılanmış ve eleştirilmiştir" diyerek içerideki siyasi riske dikkat çekmişti. Nihai anlaşmayla birlikte Paşinyan, koridorun Ermenistan yargı yetkisi altında olacağını vurgulayarak bu riski yönetmeye çalıştı.
ABD: KAFKASYA'DA KALICI BİR KALE İNŞASI
ABD Başkanı Donald Trump'ın "tarihi barış zirvesi" olarak nitelendirdiği Beyaz Saray buluşması, Washington'ın bölgedeki en agresif hamlelerinden biri oldu. "Trump Uluslararası Barış ve Refah Yolu (TRIPP)" adı verilen düzenlemeyle koridorun 99 yıllığına ABD şirketlerine kiralanması, Amerikan jeopolitiğinde yeni bir sayfa açtı. Bu hamle, ABD'ye Kafkasya'da kalıcı bir operasyonel varlık kazandırırken, Rusya ve İran'ın bölgedeki nüfuzunu kırma amacı taşıyor. Reuters'ın haberine göre, Washington bu adımın "ticari yollarla bölgeyi açacağını ve yeni çatışmaları önleyeceğini" savunuyor.
RUSYA: GELENEKSEL NÜFUZ ALANINDA GERİ ÇEKİLME
Rusya için Zengezur Koridoru, Kafkasya'daki geleneksel nüfuzunun aşındığının somut göstergesi. 2020 ateşkesinde sınır güvenliğini üstlenen Rusya, ABD'nin bu doğrudan müdahalesiyle bölgedeki kritik bir kozunu kaybetmiş oldu. Moskova başlangıçta "koridor" terminolojisini küçümseyerek Ermenistan'ın "Barış Kavşağı" projesini destekler görünse de, son dönemde Azerbaycan'ın tezlerine yaklaşmıştı. Ancak ABD'nin 99 yıllık vizesi, Rusya'yı bölgede yeni bir strateji geliştirmek zorunda bıraktı.
İRAN: JEOPOLİTİK İZOLASYON VE EKONOMİK KAYIP KORKUSU
İran, Zengezur Koridoru'na en sert tepki gösteren ülke oldu. İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi'nin Eylül 2024'te belirttiği gibi, "Komşu ülkelerin sınırlarında herhangi bir değişiklik kırmızı çizgimizdir". İran'ın temel endişesi iki katmanlı: Birincisi, koridorun Ermenistan'la olan kara bağlantısını zayıflatması ve Tahran'ı bölgede jeopolitik olarak daha izole bir konuma itmesi. İkincisi ise, Nahçıvan-Azerbaycan arasında halihazırda İran topraklarından geçen mevcut transit rotanın ekonomik kaybı. İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın, Beyaz Saray anlaşmasından hemen sonra Erivan'a yaptığı ziyaret ve ilişkileri "stratejik ortaklık" seviyesine taşıma kararı, bu endişelerin somut yansıması oldu.
MEVCUT DURUM VE GELECEK PERSPEKTİFİ
22 Ağustos 2025 itibarıyla, koridorun Türkiye ayağının temeli atıldı bile. 224 kilometre uzunluğundaki Kars-Dilucu hattının 2029'da tamamlanması ve yılda 5,5 milyon yolcu ile 15 milyon ton yük kapasitesine ulaşması planlanıyor. Ancak koridorun Ermenistan topraklarından geçecek kısmının inşası, teknik detaylar ve güvenlik düzenlemeleri nedeniyle daha karmaşık bir süreç olacak.
Zengezur Koridoru artık sadece bir ulaşım projesi değil; küresel enerji yolları, bölgesel ticaret ve jeopolitik güç dengelerinin kesiştiği çok boyutlu bir mücadele alanı. ABD'nin 99 yıllık vizesiyle birlikte, bu mücadelenin merkezine oturan koridor, yalnızca malların ve enerjinin değil, aynı zamanda 21. yüzyılın büyük güç rekabetinin de aktığı bir damara dönüşmüş durumda. Bölgenin geleceği, bu dar koridorda yaşanacak gelişmelerin gölgesinde şekillenecek.
