ŞİZOFRENİ NEDİR?
Şizofreni, bireyin düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını derinden etkileyen psikiyatrik bir bozukluktur. Halüsinasyonlar (olmayan şeyleri görme, duyma), sanrılar (gerçek dışı ama kesin inanılan düşünceler) ve düzensiz davranışlarla kendini gösterebilir. Bu belirtiler, bireyin günlük işlevlerini yerine getirmesini zorlaştırabilir ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebilir.
ŞİZOFRENİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Şizofreni belirtileri genellikle üç ana grupta toplanır: pozitif belirtiler, negatif belirtiler ve bilişsel belirtiler.
POZİTİF BELİRTİLER (GERÇEKTE OLMAYAN AMA ALGILANANLAR)
Sanrılar: Gerçeğe dayanmayan, çarpıtılmış inançlar. (Takip ediliyor olma, özel güçlere sahip olduğunu düşünme vb.)
Halüsinasyonlar: Kişinin olmayan şeyleri duyması, görmesi ya da hissetmesi. En sık rastlananı ses duymadır.
Düzensiz düşünce ve konuşma: Konudan konuya atlamak, mantıksız ya da anlamsız cümleler kurmak.
Tuhaf davranışlar: Amaçsız hareketler, donukluk, çevreyle uyumsuz davranışlar.
NEGATİF BELİRTİLER (EKSİLME YA DA AZALMA GÖSTEREN)
Duygusal tepkilerde azalma (ifade yoksunluğu)
Sosyal hayattan uzaklaşma
İlgisizlik ve motivasyon eksikliği
Kişisel bakımda ihmal
ŞİZOFRENİNİN NEDENLERİ NEDİR?
Şizofreni tek bir nedene bağlı olarak ortaya çıkmaz. Genetik yatkınlık, beyin kimyasındaki bozukluklar ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle geliştiği düşünülmektedir.
OLASI NEDENLER:
Genetik Yatkınlık: Ailede şizofreni öyküsü varsa risk artar.
Beyin Yapısı ve Kimyası: Beyindeki dopamin dengesizliği, bu rahatsızlıkla ilişkilendirilmiştir.
Çevresel Faktörler: Travmatik yaşam olayları, stres, düşük sosyoekonomik koşullar gibi etkenler tetikleyici olabilir.
Madde Kullanımı: Özellikle ergenlik döneminde madde kullanımı, ileride şizofreni riskini artırabilir.
ŞİZOFRENİ HANGİ YAŞLARDA BAŞLAR?
Hastalık genellikle ergenlik sonları ile 30 yaş öncesi dönemde başlar. Erkeklerde daha erken yaşta görülme eğilimindedir. Kadınlarda belirtiler daha geç başlayabilir.
ŞİZOFRENİ TÜRLERİ VAR MI?
Geçmişte şizofreni alt tiplere ayrılıyordu (paranoyak, katatonik, dağınık vb.), ancak artık bu sınıflandırmalar terk edilmiştir. Günümüzde şizofreni, bir spektrum bozukluğu olarak değerlendirilir. Bu yaklaşım, belirtilerin zaman içinde değişkenlik gösterebildiği gerçeğini daha iyi yansıtır.
ŞİZOFRENİ NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Şizofreni tanısı, bir psikiyatrist tarafından yapılan klinik değerlendirmeye dayanır. Kan testi, MR gibi yöntemlerle teşhis konulmaz, ancak bu tür testler benzer belirtiler gösteren başka hastalıkların elenmesi için kullanılabilir.
ŞİZOFRENİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Şizofreni kronik bir hastalık olsa da, uygun tedaviyle kontrol altına alınabilir. Tedavi, ilaçlar ve psikoterapiyle birlikte bütüncül bir yaklaşımla uygulanır.
İLAÇ TEDAVİSİ
Antipsikotik ilaçlar, psikotik belirtilerin (sanrı, halüsinasyon) şiddetini azaltmaya yardımcı olur.
Düzenli ilaç kullanımı, semptomların tekrarlamasını önleyebilir.
PSİKOTERAPİ
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Gerçek dışı düşüncelerle baş etme becerileri kazandırır.
Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT): Kişinin içsel deneyimlerini kabullenmesini, değer odaklı yaşamayı teşvik eder.
Psikodinamik Terapi: Kişinin geçmiş yaşantılarına ve duygularına odaklanır.
AİLE TERAPİSİ
Aile üyelerine hastalığı anlama, destek olma ve stresle başa çıkma konularında rehberlik sağlar.
DESTEKLEYİCİ HİZMETLER (KOORDİNE ÖZEL BAKIM)
Eğitim, iş desteği, ilaç takibi ve psikolojik destek bir arada sunulur.
ŞİZOFRENİ VE BİPOLAR BOZUKLUK FARKI NEDİR?
Bipolar Bozukluk, mani (aşırı enerjik) ve depresyon dönemleriyle karakterizedir.
Şizofreni ise daha çok gerçeklikten kopma, sanrılar ve halüsinasyonlarla kendini gösterir.
Bipolar bireylerde de psikotik ataklar görülebilir, bu da zaman zaman tanının karışmasına neden olabilir.
ŞİZOFRENİ EVRELERİ NELERDİR?
Prodromal Evre (Başlangıç Dönemi)
Belirtiler hafif ve genellikle fark edilmesi zordur.
Sosyal izolasyon, motivasyon düşüklüğü, uykusuzluk, ilgi kaybı gibi belirtiler görülür.
AKTİF EVRE (KRİZ DÖNEMİ)
Psikotik belirtilerin (halüsinasyon, sanrı, düzensiz düşünce) yoğunlaştığı dönemdir.
Bu evrede bireyin gerçeklik algısı ciddi şekilde bozulur.
REZİDÜEL EVRE (KALINTI DÖNEMİ)
Belirtiler hafifler, ancak bazı negatif belirtiler devam edebilir.
Enerji düşüklüğü, ilgisizlik, yüz ifadesizliği ve sosyal çekilme sık görülür.
ŞİZOFRENİ İLE YAŞAM MÜMKÜN
Şizofreni, yaşam boyu sürebilen bir durum olsa da, doğru tedavi, destek ve farkındalıkla kişi işlevsel ve tatmin edici bir yaşam sürebilir. Erken tanı ve düzenli takip, hastalığın seyrini önemli ölçüde iyileştirebilir.
